Nowa konstytucja zapewnia równe prawa rodzicielskie zarówno matkom jak i ojcom. Konwencja o Prawach Dziecka nakazuje analogiczne traktowanie ojca i matki pod względem praw i obowiązków wobec dziecka. Ponadto dzięki ostatnim zmianom Kodeksu Pracy ojcowie mogą spędzić jeszcze więcej czasu ze swoimi dziećmi.
Urlop okolicznościowy
Tuż po narodzeniu nowego członka rodziny ojcu przysługuje prawo do urlopu okolicznościowego. Zgodnie z § 15 rozporządzenia ministra pracy i polityki społecznej z 15 maja 1996 r. w sprawie sposobu usprawiedliwiania nieobecności w pracy oraz udzielania pracownikom zwolnień od pracy (DzU nr 60, poz. 281), z tytułu urodzenia się dziecka mężczyźnie przysługują dwa dni urlopu. W tym czasie pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia, które jest obliczane identycznie jak wynagrodzenie za czas urlopu wypoczynkowego. W celu skorzystania z przysługujących uprawnień pracownik powinien przedłożyć Pracodawcy odpis skróconego aktu urodzenia dziecka wraz z właściwym wnioskiem urlopowym.
Opieka nad członkiem rodziny
Dodatkowo pracownikowi, którego żona bądź partnerka znajduje się w połogu, przysługuje zwolnienie na opiekę nad członkiem rodziny wymagającym sprawowania takiej pieczy do 14 dni w roku kalendarzowym. Podczas tej absencji wypłacany jest mu zasiłek opiekuńczy w wysokości 80 proc. wynagrodzenia (art. 33 i 35 ustawy z 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa, tekst jedn. DzU z 2010 r. nr 77, poz. 512 ze zm.).
Urlop ojcowski
Kolejnym uprawnieniem pracownika-ojca jest tzw. urlop ojcowski, który jest udzielany w całości, w wymiarze dwóch tygodni (art. 1823 k.p.). Ojciec może skorzystać z tego uprawnienia do momentu ukończenia przez dziecko 12. miesiąca życia lub do upływu 12 miesięcy od dnia uprawomocnienia się postanowienia orzekającego przysposobienie (i co do zasady nie dłużej niż do ukończenia przez dziecko 7. roku życia) Urlop ojcowski jest udzielany na pisemny wniosek pracownika, który winien zostać złożony nie później niż siedem dni przed planowanym rozpoczęciem wraz z wymaganym kompletem dokumentacji tj. odpis skróconego aktu urodzenia dziecka oraz z wnioskiem o urlop ojcowski.
Urlop macierzyński
Pomimo tego, iż nazwa jest myląca z urlopu macierzyńskiego może również skorzystać ojciec dziecka. Mężczyzna ma prawo do wykorzystania części urlopu przypadającej bezpośrednio po wykorzystaniu przez pracownicę – matkę po porodzie (adopcji dziecka) co najmniej 14 tygodni tego urlopu (art. 180 § 5 k.p.). W tym celu pracownica winna jest złożyć wniosek w miejscu pracy, nie później niż siedem dni przed przystąpieniem do pracy oraz dołączyć zaświadczenie od pracodawcy ojca. Termin rozpoczęcia urlopu macierzyńskiego przez ojca powinien przypadać bezpośrednio po dniu rezygnacji z urlopu przez matkę. Analogicznie ojciec ma również prawo do wykorzystania należnego pracownicy dodatkowego urlopu macierzyńskiego (art. 1821 k.p.). Udzielany jest on bezpośrednio po wykorzystanym urlopie macierzyńskim w wymiarze do 2 tygodni w razie urodzenia jednego dziecka bądź do 3 tygodni w razie urodzenia więcej niż jednego dziecka.
Opieka nad matką ze względu na stan zdrowia
Ojciec ma prawo do odebrania części urlopu macierzyńskiego pracownicy, gdy wymaga ona opieki szpitalnej ze względu na stan zdrowia uniemożliwiający jej sprawowanie osobistej opieki nad dzieckiem. W takiej sytuacji urlop macierzyński pracownicy przerywa się na okres, w którym jest na nim ojciec (art. 180 § 61 i § 62 k.p.). Dodatkowo w razie śmierci rodzicielki przebywającej na urlopie macierzyńskim na ojca dziecka przechodzi niewykorzystana część urlopu (art. 180 § 7 k.p.).
Urlop rodzicielski
W momencie wykorzystania urlopu macierzyńskiego pracownik może skorzystać z urlopu rodzicielskiego w wymiarze do 26 tygodni, bez względu na liczbę dzieci urodzonych przy jednym porodzie (art. 1821a). Zarówno ojciec jak i matka mogą równocześnie przebywać na tym urlopie pamiętając o tym, aby łącznie nie przekroczył on wspomnianej liczby tygodni. Wniosek urlopowy należy złożyć w terminie 14 dni przed planowanym terminem jego rozpoczęcia, podając w nim datę zakończenia dodatkowego urlopu macierzyńskiego. Należy pamiętać o dołączeniu pisemnego oświadczenia drugiego rodzica o braku zamiaru lub o korzystaniu z urlopu przez okres wskazany we wniosku.
Urlop wychowawczy
Urlop wychowawczy w wymiarze 36 miesięcy przysługuje pracownikowi, który był zatrudniony u dotychczasowych pracodawców co najmniej sześć miesięcy, a dziecko nie ukończyło piątego roku życia jednak bez zachowania prawa do wynagrodzenia (art. 186 k.p.). Wniosek ten winno się złożyć co najmniej dwa tygodnie przed planowanym urlopem, podając datę jego rozpoczęcia i zakończenia. Dodatkowo, jeśli dochód na jednego członka rodziny miesięcznie nie przekracza 539 zł, rodzicowi przysługuje zasiłek rodzinny.
Obniżenie wymiaru czasu pracy
Zgodnie z art. 1867 k.p. pracownik- ojciec może wnioskować o obniżenie wymiaru czasu pracy do nie niższego niż połowa pełnego wymiaru. Każdy kto jest uprawniony do urlopu wychowawczego oraz podczas okresu w którym mógłby z niego korzystać ma prawo do obniżenia wymiaru czasu pracy. Taki wniosek należy złożyć na co najmniej dwa tygodnie przed startem wykonywania pracy w obniżonym wymiarze.
Dni wolne na opiekę nad dzieckiem
Pracownikowi – ojcu przysługują również dni wolne od pracy na opiekę nad dzieckiem w wymiarze 2 dni w każdym roku kalendarzowym, pod warunkiem, że pracownica-matka nie będzie korzystała z tego uprawnienia a dziecko nie przekroczyło 14 roku życia (art. 188 k.p.). Wymiar ten nie podlega zwiększeniu w związku z posiadaniem większej ilości dzieci. Prawo to obowiązuje także w sytuacji, gdy matka nie jest zatrudniona i może sprawować opiekę. Jednak gdy oboje rodzice są zatrudnieni, prawo do dwóch wolnych dni na opiekę ma jedno z nich. Pracownikowi za czas opieki przysługuje wynagrodzenie w wysokości przysługującego za czas urlopu wypoczynkowego Dni wolne niewykorzystane nie przechodzą na następny rok, a za czas niewykorzystanej opieki nie przysługuje ekwiwalent.
Ochrona stosunku pracy
Pracodawca nie może wypowiedzieć ani rozwiązać umowy o pracę pracownikowi przebywającemu na urlopie ojcowskim, macierzyńskim, dodatkowym urlopie macierzyńskim i urlopie rodzicielskim. W trakcie trwania urlopu wychowawczego ojciec – pracownik również chroniony jest przed zwolnieniem. Po zakończeniu urlopu wychowawczego pracodawca winny jest dopuścić pracownika do pracy.
Ponadto tak jak przy urlopie wychowawczym, praca w niepełnym wymiarze czasu pracy przez 12 miesięcy chroni ojca przed rozwiązaniem umowy za wypowiedzeniem przez pracodawcę. Jedynymi okolicznościami dającymi prawo pracodawcy do rozwiązania umowy to ogłoszenia upadłości lub likwidacji przedsiębiorstwa, a także gdy zachodzą przyczyny uzasadniające rozwiązanie umowy bez wypowiedzenia z winy pracownika (art. 177 § 5 i art. 1823 § 3 k.p.).
Brak nadgodzin
Każdy pracownik opiekujący się dzieckiem do lat 4, ma prawo do odmówienia pracodawcy pracy w godzinach nadliczbowych, w porze nocnej, w systemie przerywanego czasu pracy oraz delegowania poza stałe miejsce pracy (art. 178 § 2 k.p.).
