Pełnienie funkcji w organach zarządczych spółek to niezwykle odpowiedzialna rola, która – oprócz licznych przywilejów – obarczona jest również szeregiem obowiązków i ryzyk. Ma ona wpływ nie tylko na życie zawodowe, ale także na osobistą odpowiedzialność, nierzadko obejmując także najbliższą rodzinę.

Często spotykanym błędem jest przekonanie, że zawarcie umowy ubezpieczenia lub klauzul ograniczających odpowiedzialność w pełni rozwiązuje problem, tworząc tym samym złudne poczucie bezpieczeństwa. W rzeczywistości ryzyko poniesienia odpowiedzialności za zobowiązania publicznoprawne utrzymuje się nawet wówczas, gdy zainteresowana osoba dysponuje stosowną polisą ubezpieczeniową czy umownymi ograniczeniami odpowiedzialności.

Publicznoprawny charakter zobowiązań

W pierwszej kolejności należy podkreślić, że podatki i zaległości podatkowe mają charakter zobowiązań publicznoprawnych. Są one objęte obszarem regulacji, który charakteryzuje się nierównością stron, gdzie po jednej z nich występują organy mające uprawnienia władcze w stosunku do drugiej, którą jest podatnik lub zobowiązany. Obszar ten jest o tyle specyficzny, iż podlega ścisłej regulacji i ma charakter obligatoryjny, co oznacza, że istotne elementy tego stosunku zobowiązaniowego nie mogą być zmieniane postanowieniami umownymi.

W efekcie, nawet w przypadku zawarcia umowy (np. o przejęciu odpowiedzialności przez inny podmiot) stroną zobowiązania publicznoprawnego nadal pozostaje podatnik. Sama umowa tworzy dodatkowy stosunek o charakterze cywilnoprawnym i nie wpływa na podmiot ani przedmiot zobowiązania publicznoprawnego. W praktyce oznacza to, że za zaległość lub zobowiązanie podatkowe odpowiada ciągle podmiot zdefiniowany na podstawie regulacji podatkowych, a umowa stanowi odrębny stosunek prawny, na mocy którego podmiot trzeci zobowiązał się do ograniczenia skutku (np. uszczuplenia majątku) zdefiniowanego przez strony.

Z tego powodu klauzule ograniczające odpowiedzialność bądź polisa ubezpieczeniowa nie wyłączają ryzyka prowadzenia postępowań podatkowych czy egzekucyjnych. Mogą natomiast stanowić podstawę do późniejszych roszczeń regresowych lub odszkodowawczych stanowiących kwestię wtórną. Niemniej jednak obowiązek zaspokojenia roszczenia publicznoprawnego pozostaje na pierwotnie zobowiązanym.

Dodatkowym zagadnieniem wymagającym osobnej analizy jest kwestia warunków ewentualnej kompensaty, w tym definitywność poniesienia kosztu, wyczerpanie drogi odwoławczej czy dołożenie należytej staranności w zarządzie.

Odpowiedzialność „osób trzecich”

Ordynacja podatkowa stanowiąca podstawowy akt prawny regulujący obszar odpowiedzialności za zobowiązania podatkowe definiuje zasady odpowiedzialności tzw. „osób trzecich”. Celem wskazywanych przepisów jest zabezpieczenie interesu fiskusa na wypadek niewypłacalności podatników. Omawiane regulacje wskazują katalog podmiotów, które mogą zostać uznane za odpowiedzialne za zaległości podatkowe niewypłacalnego podatnika. Ordynacja definiuje również zasady postępowania o stwierdzenie tego rodzaju odpowiedzialności oraz sposoby na jej ograniczenie lub wyłączenie.

Charakter odpowiedzialności

Biorąc pod uwagę, że omawiane regulacje dotyczą różnych kategorii podmiotów (np. rozwiedzionego małżonka czy wspólnika spółki osobowej), każda z nich podlega odrębnym, specyficznym warunkom. Ordynacja podatkowa przewiduje jednak pewien zestaw cech wspólnych, spośród których kluczową jest solidarny charakter odpowiedzialności.

Definiując solidarną odpowiedzialność, przepisy podatkowe odsyłają do regulacji Kodeksu Cywilnego, zgodnie z którym wierzyciel może żądać całości lub części świadczenia (uiszczenia należnego podatku) od wszystkich dłużników łącznie, od kilku z nich lub od każdego z osobna. Oznacza to, że wbrew powszechnemu przekonaniu, odpowiedzialność „osób trzecich” nie jest subsydiarna — ta cecha dotyczy jedynie pewnych grup zobowiązanych, natomiast sama koncepcja odpowiedzialności „osób trzecich” zachowuje charakter solidarności.

Decyzja o odpowiedzialności „osób trzecich”

Mimo że z perspektywy formalnoprawnej odpowiedzialność „osób trzecich” nie ma charakteru subsydiarnego, możliwość dochodzenia należności od wskazanej przez Ordynację kategorii podmiotów jest uzależniona od wydania decyzji stwierdzającej odpowiedzialność. Postępowanie w tej sprawie toczy się z zachowaniem wszystkich reguł proceduralnych, co oznacza, że strona dysponuje pełnym wachlarzem środków dowodowych i odwoławczych. Samo rozstrzygnięcie podlega wszelkim reżimom związanym procedurami określonymi w przepisach. Oznacza to, że strona dysponuje pełnym wachlarzem środków dowodowych, wniosków oraz instytucji, które mogą zostać wykorzystane w procesie.

Decyzja podlega zaskarżeniu w drodze odwołania oraz ewentualnemu zaskarżeniu do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego.

Przepisy podatkowe wskazują, że postępowanie w przedmiocie stwierdzenia odpowiedzialności „osób trzecich” powinno zostać poprzedzone decyzją określającą samo zobowiązanie podatkowe, decyzję w postępowaniu egzekucyjnym lub wystawieniem tytułu wykonawczego w odniesieniu do zobowiązania podatkowego powstającego na mocy złożonej deklaracji.

Odpowiedzialność członków zarządu spółek kapitałowych

Jedną z kategorii „osób trzecich” obciążanych odpowiedzialnością za zaległości podatkowe są członkowie zarządu. W związku z pełnioną funkcją oraz możliwością podejmowania strategicznych decyzji, osoby zasiadające w organach zarządczych są również obciążone dodatkową odpowiedzialnością za zaległości podatkowe podmiotu, którym kierują.

Przepisy dotyczące odpowiedzialności „osób trzecich” poświęcają tej funkcji szczególną uwagę, ustanawiając dodatkowe warunki odpowiedzialności osobistej. Jednym z nich jest by termin płatności zobowiązania podatkowego upłynął w trakcie pełnienia funkcji członka zarządu przez daną osobę.

Warto zwrócić uwagę, że to na członku zarządu spoczywa ciężar dowodu w zakresie wykazania spełnienia tych przesłanek.

Odpowiedzialność osobista wspólników

Zakres odpowiedzialności podatkowej „osób trzecich” obejmuje także wspólników, a w specyficznych sytuacjach – nawet udziałowców spółek kapitałowych. Choć może to wydawać się sprzeczne z zasadą ograniczonej odpowiedzialności udziałowca spółki kapitałowej, Ordynacja podatkowa przewiduje taką możliwość w razie braku zarządu i niepowołania pełnomocnika.

W przypadku spółek osobowych, potencjalna odpowiedzialność wspólników ma znacznie szerszy wymiar (w spółce cywilnej, jawnej, partnerskiej, komandytowej czy komandytowo-akcyjnej). Nie ma tutaj możliwości uwolnienia się od niej poprzez złożenie wniosku o upadłość bądź wskazanie majątku spółki, z którego można byłoby zaspokoić zaległości. Zastosowanie mają natomiast regulacje dotyczące wydania decyzji o odpowiedzialności „osób trzecich” oraz warunki stawiane takiej decyzji. Odpowiedzialność wspólnika dotyczy całego majątku osobistego, ma także charakter solidarny razem ze spółką. W praktyce oznacza to, że poprzez wydanie decyzji o odpowiedzialności „osoby trzeciej” nie dochodzi do zwolnienia z odpowiedzialności samej spółki tylko do poszerzenia podmiotów zobowiązanych do uregulowania zobowiązania podatkowego.

Przedawnienie odpowiedzialności

Odpowiedzialność majątkowa „osób trzecich” nie jest nieograniczona w czasie. Przepisy Ordynacji podatkowej wskazują, że decyzja o odpowiedzialności osoby trzeciej nie może być wydana po upływie 5 lat od końca roku kalendarzowego, w którym powstała zaległość podatkowa. Po wydaniu decyzji rozpoczyna bieg kolejny termin, w którym następuje przedawnienie samego zobowiązania podatkowego, który wynosi 3 lata liczone od końca roku kalendarzowego, w którym nastąpiło doręczenie decyzji o odpowiedzialności. Po upływie tego okresu organy podatkowe nie mogą dochodzić uregulowania należności na mocy wydanej decyzji.

Podsumowanie

Ryzyko osobistej odpowiedzialności osób pełniących funkcje zarządcze stanowi istotny obszar wymagający wysokiej świadomości i starannego planowania. Wbrew powszechnym opiniom, zawarcie polisy ubezpieczeniowej nie zapewnia pełnego wyłączenia odpowiedzialności za zaległości podatkowe osób trzecich. W zależności od specyfiki prowadzonej działalności, stopień tego ryzyka może się różnić, co pociąga za sobą konieczność zastosowania odmiennej strategii zabezpieczającej.

Osobista odpowiedzialność za zaległości podatkowe stanowi realne wyzwanie nie tylko dla zarządzających, ale również dla wspólników i udziałowców. Nawet przy posiadaniu odpowiedniej polisy, nie ma gwarancji całkowitego wyłączenia tej odpowiedzialności. Dlatego też, kluczowe jest szczegółowe przeanalizowanie obowiązujących przepisów oraz wdrożenie odpowiednich działań, które pozwolą zminimalizować potencjalne negatywne konsekwencje.

Wsparcie ze strony Accace

Jeśli potrzebujesz wsparcia w ocenie ryzyk podatkowych lub chcesz zapewnić sobie profesjonalną ochronę w ramach odpowiedzialności publicznoprawnej, zapraszamy do kontaktu z doradcami podatkowymi Accace Poland. Nasz zespół oferuje kompleksową pomoc, dostosowaną do potrzeb Twojej działalności.

Piotr Zajac

Managing Director

Skontaktuj się z nami