25 sierpnia 2022 r. był 183 dniem trwającego konfliktu zbrojnego na terytorium Ukrainy. Będzie to tym samym 183 dzień pobytu dla uchodźców, którzy już pierwszego dnia toczącego się konfliktu zaczęli napływać do Polski. Od tego momentu osoba przebywająca w danym kraju jest objęta bezwzględnym obowiązkiem podatkowym w państwie pobytu. Wynika to z międzynarodowych umów o unikaniu podwójnego opodatkowania, w tym także z konwencji zawartej 12 stycznia 1993 r. między Polską a Ukrainą.

Uchodźca jako polski rezydent podatkowy

Zgodnie z art. 3 ust. 1a ustawy o PIT polskim rezydentem podatkowym jest osoba, która:

1. Posiada na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej centrum interesów osobistych lub gospodarczych (ośrodek interesów życiowych) lub
2. Przebywa na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej dłużej niż 183 dni w roku podatkowym.

Aby powstał obowiązek rozliczenia się ze wszystkich swoich dochodów z polskim fiskusem, wystarczy spełnić jeden z powyższych warunków zapisanych w ustawie. Dla niektórych uchodźców pierwszy z nich dot. ośrodka interesów życiowych mógł zostać spełniony już pierwszego dnia pobytu w Polsce. Mianowicie zgodnie z treścią art. 52zj ustawy o PIT, który został dodany do ustawy na mocy specustawy o pomocy obywatelom Ukrainy (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 830), uchodźcy mogą składać pisemne oświadczenia, że przenoszą swój ośrodek interesów życiowych do Polski. Formalnie można było tego dokonać od 15 kwietnia 2022 r., jednakże nowy przepis działa z mocą wsteczną od pierwszego dnia wojny tj. od 24 lutego 2022r.

Należy zaznaczyć, że jeśli uprawniona do tego osoba nie złożyła do tej pory ww. oświadczenia, to począwszy od dnia 25 sierpnia 2022 r. kolejni uchodźcy sukcesywnie na mocy treści art. 3a ust. 1a pkt 2 ustawy o PIT staną się formalnie polskimi rezydentami podatkowymi. Tym samym obywatel Ukrainy musi zapłacić po raz pierwszy polski podatek dochodowy do 20. dnia miesiąca następującego po miesiącu, w którym zostało przekroczone 183 dni. Przy założeniu przekroczenia 183 dni pobytu w Polsce, zaliczka na PIT od dochodów uzyskanych od początku roku powinna zostać wpłacona do 20 września 2022 r.

Skutki podatkowe różne w zależności od rodzaju zatrudnienia

W sytuacji zatrudnienia uchodźcy przez polskiego pracodawcę, zachodzi prosty mechanizm. Od ich wynagrodzeń pobierane są zaliczki na polski PIT. W innym położeniu znajdują się Ukraińcy, którzy przebywając w Polsce wciąż pracują w formie zdalnej na rzecz pracodawców, którzy mają siedzibę w Ukrainie lub w innym kraju, a ich wynagrodzenie nie jest ponoszone przez zakład lub stałą placówkę danego pracodawcy w Polsce. Po przekroczeniu 183 dni pobytu, niezależnie od okoliczności, będą zobligowani do zapłaty podatku dochodowego w Polsce. Opodatkowaniu będzie podlegała całość wynagrodzenia uzyskanego za pracę wykonywaną z terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Sytuację komplikuje fakt, że ukraińscy pracodawcy odprowadzają zaliczki na podatek dochodowy za takie osoby na Ukrainie. Jeżeli w czasie pobytu swoich pracowników w Polsce będą nadal to robić, to w praktyce takie osoby mogą zapłacić podatek dwa razy, w obu krajach. Nie ma pewności, zważywszy na szczególne okoliczności, że takie osoby będą mogły liczyć na zwrot podatku zapłaconego na poczet ukraińskich organów skarbowych (możliwość ta wynika z treści polsko-ukraińskiej umowy o unikaniu opodatkowania).

183 dni rozstrzygające w kwestii opodatkowania w Polsce

Niezależnie od tego, czy osoba pracująca zdalnie na rzecz zagranicznego pracodawcy deklaruje posiadanie centrum życiowego (np. małżonek, dom) na terytorium Ukrainy oraz plan powrotu do ojczyzny po wojnie, to kluczowym staje się fakt przebywania na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej ponad 183 dni w roku podatkowym. Wprost przesądza o tym art. 15 polsko-ukraińskiej UPO. Z art. 15 tejże umowy wynika, że uposażenia i inne podobne wynagrodzenia, które osoba mająca miejsce zamieszkania w Ukrainie osiąga z pracy najemnej, są opodatkowane tylko w tym państwie, chyba że praca wykonywana jest w drugim państwie (czyli w Polsce). Wskazano na warunki, które muszą zostać spełnione łącznie, aby osoba, która ma miejsce zamieszkania w Ukrainie oraz osiąga wynagrodzenie z tyt. pracy najemnej wykonywanej w Polsce, mogła opodatkować swoje dochody tylko w Ukrainie:

1. Odbiorca przebywa w Polsce przez okres lub okresy nieprzekraczające łącznie 183 dni podczas danego roku kalendarzowego oraz
2. Wynagrodzenia są wypłacane przez pracodawcę lub w imieniu pracodawcy, który nie ma miejsca zamieszkania lub siedziby w Polsce oraz
3. Wynagrodzenia nie są ponoszone przez zakład lub stałą placówkę, którą pracodawca ma w Polsce.

Najbliższe tygodnie będą czasem wzmożonych analiz ekspertów dot. opodatkowania dochodów osób, które osiedliły się w Polsce w związku z wybuchem wojny w Ukrainie. O możliwych zmianach legislacyjnych w tym zakresie, w tym o rozpatrywanych ułatwieniach dla Ukraińców pozostających poza granicami swojej ojczyzny, będziemy Państwa informować na bieżąco.

Podstawa prawna: Ustawa z dnia 8 kwietnia 2022 r. o zmianie ustawy o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa oraz niektórych innych ustaw, (sejm.gov.pl) Scan.pdf (sejm.gov.pl)